In deze aflevering van Politiek in Midden-Groningen spreken we over georganiseerde criminaliteit onder de noemer ‘ondermijning’: vormen van criminaliteit waarbij de onderwereld en bovenwereld niet meer goed te onderscheiden zijn. Denk aan vormen van fraude, drugsproductie en -handel of uitbuiting van arbeidsmigranten. Mede door de aanhoudende tekorten bij de politie staan overheden landelijk voor uitdagingen. Te gast zijn Erica Van Lente, burgemeester van Midden-Groningen, en Mirjam Van Werven, hoofd van het Regionale Informatie en Expertise Centrum Noord-Nederland.
Groningse Norm
Op 4 april tekenden de tien Groningse gemeenten de Groningse Norm. Met deze samenwerkingsovereenkomst willen de gemeenten deze illegale praktijken tegen gaan. Aanvragen voor vergunningen, subsidies en aanbestedingen worden strenger gecontroleerd en in kader van toezicht en handhaving wordt er een gezamenlijk interventieteam opgericht. Ook belangrijk is het dat gemeenten van elkaar kunnen leren. ‘Niet elke gemeente maakt dezelfde vraagstukken mee. Stel de ene gemeente heeft te maken met zorgfraude, dan kunnen andere gemeenten hiervan leren’, aldus Van Lente.
Groningen regio vatbaar
In het onderzoeksrapport Ondermijning in het Ommeland (Torre, Tops, Duin, Jongepier; 2023) wordt de provincie Groningen omschreven als een regio die vatbaar is voor illegale praktijken, onder meer vanwege de anonimiteit als gevolg van de relatieve dunbevolktheid. Daarnaast spelen ook de diverse havens, buitengrenzen (Duitsland en EU) en goede infrastructuur in de hand van criminelen en illegale handel. Mede door de tekorten bij de politie zijn er dus veel locaties waar relatief weinig toezicht is, aldus Torre en Tops (2023).
Volgens het rapport zijn de top vier regionale ondermijnende praktijken: Drugshandel en -productie, mensenhandel/uitbuiting, misstanden in de vastgoedsector en digitale criminaliteit. Risicobranches zijn onder meer de bouw- en vastgoedsector, autosector, horeca, transport, agrarische bedrijven en zelfs zorgaanbieders. Wat maakt sommige sectoren vatbaar of aantrekkelijk? Laagdrempeligheid, complexe regelgeving en economische malaise (mogelijkheden tot afpersing).
Drugsproductie en -handel
Drugsproductie en -handel is een belangrijke pijler in de aanpak van ondermijning. ‘Hennepkwekerijen zijn enorm vertegenwoordigd in de noordelijke regio. Het schoolvoorbeeld is de in 2018 ontdekte “wietfabriek” met meer dan 6.000 planten en 2.400 stekjes, gevestigd in het voormalige hoofdkantoor van Avebe in Foxhol. (Torre en Tops; 2023). In de periode 2018 tot 2022 werden in Midden-Groningen 164 hennepkwekerijen geregistreerd. Alleen in Oldambt lag dit aantal met 169 iets hoger. ‘In het Ommeland worden grote en professionele kwekerijen opgezet. Naast de grote professionele kwekerijen zijn er al tal kleine wietkwekers. Drugsproducenten maken dankbaar gebruik van deze kleine telers, de zogenoemde ‘katvangers’, die gezamenlijk aanzienlijke productiestromen opleveren voor grotere handelaren, die hiermee hun eigen risico’s minimaliseren.
In de periode 2018 tot 2022 werden in Midden-Groningen 164 hennepkwekerijen geregistreerd.
Synthetische drugs ( wordt voornamelijk in Limburg en Noord-Brabant geproduceerd. Maar ook hierin is een lichte groei waarneembaar in Noord-Nederland. In de periode 2018 tot 2022 vond de politie vier druglabs in Midden-Groningen (van een 19 in alle Groninger gemeenten in deze periode). Het gaat dan voornamelijk om de productie van amfetamine, methamphetamine en xtc. In de media verschijnen met enige regelmaat berichten over drugs-dumpingen in natuurgebieden.
Arbeidsmigranten onder de radar
Ook arbeidsmigranten vormen een kwetsbare groep. Afgelopen kwamen in de media misstanden naar boven over werkgevers en uitzendbureau’s die arbeidsmigranten uitbuiten. Vooral de koppeling van werk en huisvesting was zorgelijk. De rijksoverheid is in de afgelopen jaren steeds sterker beleid gaan voeren om de positie van deze groep te verbeteren. Zo werd onder de Wet Goed Verhuurderschap aangenomen, die zich onder meer richt op de rechtspositie van deze groep.
Arbeidsmigranten hebben ook rechten, maar dan moeten ze wel ingeschreven staan bij de gemeente.
Ook in Midden-Groningen speelt de problematiek. ‘Hoogezand heeft historisch altijd al veel arbeidskrachten uit het buitenland nodig gehad voor de industrie. Dat was toen zo en dat is steeds meer zo’, aldus Van Lente. Een belangrijk probleem is het feit dat arbeidsmigranten zich niet altijd officieel inschrijven. ‘Arbeidsmigranten hebben ook rechten, maar dan moet je wel ingeschreven staan bij de gemeente. Bijvoorbeeld als ze ziek worden, hebben ook zij sociale zekerheidsrechten, maar als ze buiten ons zicht blijven zijn het eigenlijk inwoners zonder gelijke rechten.’ Volgens Van Lente is het een ingewikkeld probleem met diverse belangen en is er onvoldoende zicht op de volledig omvang van het probleem.
Regionale Informatie & Expertise Centra
In 2011 zijn het Landelijke Informatie & Expertise Centrum (LIEC) en tien Regionale Informatie & Expertise Centra (RIEC) opgericht om deze vormen van ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. De RIEC’s zijn een schakel tussen diverse overheidsorganisaties en werken langs drie pijlers: samenwerkingen tot stand brengen, kennis en expertise delen en bewustwording creëren.
‘Wij krijgen signalen van partners die wijzen op criminele praktijken. Vervolgens gaan we onderzoeken wat hier precies speelt. Als er op geacteerd moet worden brengen we de informatie bij elkaar en kijken we wie de beste kaarten heeft om op te treden. We interventie-adviezen en maken afspraken. Dat is onze rol in de samenwerking’, aldus Van Werven. Het team in Noord-Nederland bestaat uit circa 40 mensen en betreft een mix van onderzoekers, experts, projectleiders en beleidsmakers.
Personeelstekorten politie
De tekorten bij de politie zijn al jaren een landelijk probleem. In 2023 stelde de politie dat het verwachtte tekort in 2026 in Noord-Nederland zo’n 65fte zou bedragen. In de randstad liggen deze verwachtte tekorten nog hoger (de hoogste betreffen Amsterdam met 313fte en Den Haag met 360fte). Eerdere bezuinigingen in de nasleep van de financiële crisis in 2008 moeten weer worden ingehaald. Hoewel de politieacademie vol zit, blijven de tekorten volgens de NOS de komende jaren nog stevig aanhouden. Ook in het ommeland van Groningen zijn de basisteams permanent onderbezet, aldus het onderzoeksrapport.
Voor het noorden geldt een bijkomende probleem, namelijk de landelijke verdeelsleutel. Deze verdeelt politie-eenheden voornamelijk aan de hand van het aantal inwoners per regio. Dit is nadelig voor dunbevolkte gebieden, zoals Groningen. Daarnaast bleek uit onderzoek van de NOS uit 2023 dat het kabinet al jarenlang afwijkt van deze verdeelsleutel in het voordeel van de randstad. De randstad zou relatief ’te veel’ agenten krijgen. Dit gebeurt in een samenleving waarin de behoefte aan politie-eenheden juist toeneemt volgens het rapport. Reden: Toenemende onrust in de samenleving, bedreigingen van politici of advocaten, voetbalgeweld, demonstraties en protesten.
Steeds meer bevoegdheden voor burgemeesters
Volgens Van Lente krijgen burgemeester door de jaren heen steeds meer mogelijkheden om op te treden tegen illegale praktijken. Zo kwam in 2003 de Wet bevorderingen integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur (Wet Bibob), in dezelfde periode ook het Damoclesbeleid (artikel 13B van de Opiumwet). De vraag is volgens Van Lente of dit altijd een goede zaak is. ‘Ik ben niet het type burgemeester die alleen maar heel blij is met al deze bevoegdheden. Veel van deze zaken hangen samen met georganiseerde criminaliteit en zware misdrijven. Daar hebben we een wetboek van strafrecht voor, met politie en justitie. Strafrecht en bestuursrecht hebben allebei hun waarde en moeten elkaar opzoeken en kijken wie in welk geval de beste kaarten heeft’, aldus Van Lente.
Oren en ogen in de regio – Weerbare samenleving maken
Het RIEC wil de oren en ogen in de regio versterken om een weerbare samenleving te maken. Dit betreft niet alleen de politie, maar toezichthouders, inwoners en ondernemers. Het RIEC wil onder meer toezichthouders trainen om de eerste linie te vormen in het opvangen van signalen. ‘We zijn bij boeren langs geweest, maar ook bij bedrijven op havens en met gemeenten om te bespreken: Wat zijn die blinde vlekken op die terreinen, welke risico’s spelen er en hoe kan je dat ondervangen?’ Ook is de landelijke dienst Meld Misdaad Anoniem is volgens Van Werven succesvol. Ook in Noord-Nederland zijn er afgelopen twee jaren veel meer meldingen binnengekomen, aldus Van Werven.
Tegelijkertijd moeten we volgens Van Lente wel oppassen: niet alles wat verdacht lijkt is dat ook en niet elke blinde vlek betekent meteen gevaar. ‘Soms blijkt er helemaal niets aan hand.’ Volgens Van Lente verkent de gemeente soms pro-actief blinde vlekken, simpelweg om zicht te krijgen op wat er zich afspeelt. Eveneens pleit Van Lente ervoor om niet te streven naar een samenleving met 24/7 politietoezicht. Belangrijker volgens haar is om ‘bekende gezichten’ op straat te hebben. ‘Je moet elkaar kennen’.
Samenleving-brede inzet
De aanpak van ondermijnende criminaliteit is een ‘samenleving-brede inzet’ volgens het rapport. Het gaat niet alleen om politie of het OOV. Het betreft samenwerking tussen scholen, sociale wijkteams, jongerenwerk, reclassering, gemeentelijke handhaving, politie en justitie.
